Dz. U. z 7.09.2015, poz. 1311
Rozległa nowelizacja kodeksu cywilnego, kodeksu postępowania cywilnego, ustaw: prawo o adwokaturze, o radcach prawnych, prawo o notariacie i innych weszła w życie 7 września 2016 r. po rocznym vacatio legis. Zamierzeniem twórców nowelizacji było uproszczenie i przyspieszenie postępowań cywilnych, ich dalsza informatyzacja, rozszerzenie uprawnień referendarzy i komorników sądowych, ale także wprowadzenie projektowanych od wielu lat zmian w zakresie formy czynności prawnych, polegających przede wszystkim na stworzeniu nowej formy dokumentowej, mającej przejąć część funkcji dotychczasowej formy zwykłej pisemnej.
Kodeks postępowania cywilnego
Informatyzacja
Istotnym novum w zakresie k.p.c. jest możliwość wnoszenia i doręczania pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego w każdej sprawie (a nie, jak dotychczas, tylko w specjalnym elektronicznym postępowaniu upominawczym). Wybór sposobu doręczeń elektronicznych dokonuje się dla każdego postępowania oddzielnie, a pisma, wniesione drogą tradycyjną w takim postępowaniu, traktowane są, jakby nie zostały wniesione wcale. Również pisma sądu kierowane do strony, która wybrała doręczenia elektroniczne, powinny być doręczane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Za moment doręczenia pisma złożonego w formie elektronicznej uważana jest chwila zalogowania się adresata do systemu. W razie nielogowania się strony do systemu, skutek doręczenia jej pisma wprowadzonego do systemu przez sąd lub innego uczestnika postępowania następuje po upływie 14 dni od chwili wprowadzenia pisma do systemu. Należy zwrócić uwagę, że w doręczeniach elektronicznych nie znajdują zastosowania przepisy dotyczące zakazu doręczania w porze nocnej oraz w dni ustawowo wolne od pracy. Co istotne, do wprowadzania pism procesowych do systemu teleinformatycznego nie będzie wymagane posiadanie bezpiecznego podpisu elektronicznego weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu lub podpisu potwierdzonego profilem zaufanym ePUAP.
Oczywiście, realna możliwość wnoszenia pism za pośrednictwem elektronicznego biura podawczego sądów będzie istniała dopiero po wdrożeniu odpowiednich rozwiązań technicznych, na co ustawodawca przewidział okres 3 lat od wejścia w życie ustawy (wcześniej – o ile dany sąd będzie posiadał odpowiednią infrastrukturę).
Uproszczenia postępowania rozpoznawczego
Nowe przepisy przewidują, że w przypadku złożenia wniosku o wyłączenie sędziego, postępowanie nie będzie, jak dotąd, tamowane: sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować czynności z wyjątkiem wydania orzeczeń lub zarządzeń kończących postępowanie, natomiast w razie uwzględnienia wniosku postępowanie w zakresie czynności podjętych przez tego sędziego ma zostać zniesione.
Bardzo duże znaczenie ma zmiana art. 1481 k.p.c., zgodnie z którym sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym w przypadku uznania powództwa lub gdy po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzanie rozprawy nie jest konieczne. Niedopuszczalne będzie rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym, jeśli w pierwszym złożonym piśmie którakolwiek ze stron zgłosi wniosek o przeprowadzenie rozprawy.
Wprowadzono możliwość znaną dotąd ze spraw z zakresu prawa pracy, dotyczącą wzywania stron, świadków, biegłych i innych osób w sposób, który sąd uzna za najbardziej celowy, o ile będzie to potrzebne do przyspieszenia rozpoznania sprawy. Zastąpiono także dotychczasowy wymóg w zakresie doręczeń bezpośrednich – pełnomocnicy profesjonalni nie muszą już załączać do pisma dowodu doręczenia lub nadania przesyłki do pełnomocnika drugiej strony – wystarczy zamieszczenie w piśmie procesowym oświadczenia o nadaniu lub doręczeniu pisma pełnomocnikowi drugiej strony (przepis ten, podobnie jak większość pozostałych wprowadzonych omawianą nowelą, dotyczy postępowań wszczętych po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej).
Nowelizacja wprowadziła możliwość zarządzenia przez przewodniczącego przeprowadzenia posiedzenia jawnego w formie wideokonferencji, z równoległą obustronną transmisją czynności podejmowanych przez oba sądy i możliwością uczestniczenia w czynnościach podejmowanych przed sądem wezwanym (art. 151 § 2 k.p.c.). Zgodnie z art. 1621 k.p.c. jednoznacznie uregulowano możliwość (pod warunkiem zgody sądu) nagrywania posiedzenia przez stronę za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.
W elektronicznym postępowaniu upominawczym wprowadzono możliwość złożenia w pozwie wniosku o umorzenie postępowania w razie uznania przez sąd, że nie ma podstaw do rozstrzygnięcia sprawy w ramach EPU i potrzeby skierowania sprawy do postępowania zwykłego lub skutecznego wniesienia sprzeciwu. W uzasadnieniu projektu ustawy stwierdzono, że możliwość złożenia takiego wniosku może być istotna dla podmiotów, dla których postępowanie w innym trybie jest ekonomicznie nieuzasadnione.
Zmiany w egzekucji
Informatyzacja procedury cywilnej dotknie również postępowania egzekucyjnego, na podobnych zasadach do postępowań rozpoznawczych: zgodnie z art. 760 k.p.c., pisma w postępowaniu egzekucyjnym mogą być wnoszone wyłącznie za pomocą systemu teleinformatycznego gdy dokonano wyboru wnoszenia pism za pomocą systemu teleinformatycznego lub gdy przepis szczególny tak stanowi. Oznacza to, że uczestnik postępowania może zdecydować, że wnoszenie i doręczanie pism będzie odbywać się wyłącznie za pomocą systemu (innym uczestnikom pisma będą doręczane w sposób tradycyjny, jeżeli nie zdecydują się korzystać z systemu). W systemie teleinformatycznym można dokonywać wielu najważniejszych czynności, takich jak nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu czy złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji. Istotnym elementem nowelizacji, mającym zwiększyć dostępność licytacji komorniczych, jest wprowadzenie licytacji elektronicznych ruchomości.
Rozszerzono uprawnienia referendarzy sądowych do przeprowadzania niektórych czynności egzekucyjnych (w miejsce – jak dotychczas – sądu), jednocześnie nieco ograniczając możliwość składania przez strony skarg na czynności komornika, często – zdaniem autorów nowelizacji – prowadzących jedynie do przewłoki postępowania. Ograniczono również możliwość wytoczenia powództwa opozycyjnego na podstawie zarzutu spełnienia świadczenia tylko do sytuacji, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.). Doszło także do ujednoznacznienia właściwości sądu w przypadku powództw przeciwegzekucyjnych: sądem właściwym jest ten, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja.
Znowelizowane art. 797 i 799 k.p.c. przewidują, że wierzyciel nie musi wskazywać sposobów egzekucji – egzekucja powinna być bowiem prowadzona na wszelkie możliwe sposoby. Wyjątkiem jest egzekucja z nieruchomości, do wszczęcia której konieczny jest wniosek wierzyciela.
Usunięto przepis art. 823 k.p.c., przewidujący umorzenie egzekucji z mocy prawa w razie niedokonywania przez wierzyciela czynności potrzebnych do dalszego prowadzenia egzekucji lub niezażądania podjęcia zawieszonego postępowania. Jednocześnie wprowadzono jego odpowiednik: art. 824 § 1 pkt 4 i § 11, przewidujące umorzenie postępowania z urzędu w razie niepodejmowania przez wierzyciela czynności przez 6 miesięcy.
Kodeks cywilny
Główne zmiany prawa materialnego cywilnego dotyczą formy czynności prawnej i definicji dokumentu. Ten ostatni zdefiniowany został (art. 773 k.c.) jako „nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią”. Służy to uporządkowaniu terminologii wykorzystywanej w prawie cywilnym oraz zerwaniu z dotychczasowym pojmowaniem dokumentu jako wyłącznie pisma. Przesunięto tym samym akcent z faktu złożenia podpisu pod daną treścią przez określoną osobę na samą treść, niezależnie od sposobu jej wyrażenia (np. obrazkowo, dźwiękowo) i nośnika, na jakim się znajduje. Forma dokumentowa jest formą szczególną o niższym stopniu sformalizowania od formy pisemnej.
Wyodrębniono również i zdefiniowano nową formę szczególną – elektroniczną, zrównując ją z formą pisemną. Do zachowania formy elektronicznej czynności prawnej konieczne jest złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu (art. 781).
Ustawa przewiduje możliwość zastrzeżenia przez strony formy dokumentowej, elektronicznej lub pisemnej dla ważności czynności prawnych, jednakże w razie nieokreślenia skutków niezachowania tej formy, uważa się ją za zastrzeżoną tylko dla celów dowodowych (znowelizowany art. 76 k.c.). Jednocześnie nowy art. 77 § 2 k.c. przewiduje, że jeśli strony zawarły umowę w jednej z tych form, rozwiązanie, odstąpienie lub wypowiedzenie tej umowy powinno nastąpić w tej samej formie (o ile strony lub ustawa nie zastrzegają inaczej).
Data wejścia w życie 2016-09-08
